آیه 25 سوره حدید

لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْمِيزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ «25»

بعد از آن بيان لطف خود را به بندگان فرمايد:

لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا: و هر آينه بتحقيق فرستاديم ما فرستادگان خود را، يعنى ملائكه يا پيغمبران‌ بِالْبَيِّناتِ‌: به حجتهاى روشن بر وحدانيت ما و بر استحقاق معبوديت ما، يا با معجزات هويدا بر صدق دعوى پيغمبران، يا شرايع واضحه ايشان، وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ‌: و نازل فرموديم به ايشان كتابها را تا به آن حق از باطل مبين و صواب از خطا متميز شود، و متضمن احكام حلال و حرام بود مانند تورات و انجيل و قرآن. وَ الْمِيزانَ‌: و نيز فرستاديم با ايشان ترازو را، لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ: تا قائم شوند مردمان به عدل، يعنى به آن تسويه حقوق كنند در ميان يكديگر به وقت معاملات و داد و ستد.

و انزال ميزان در زمان حضرت نوح عليه السّلام بود. جبرئيل از آسمان آن را آورد و به آن حضرت داد و گفت امر كن قوم خود را كه به آن وزن اشياء كنند تا در ميان آنها ظلمى واقع نشود و به عدل و راستى قيام نمايند.

يا مراد ميزان، عدل است كه مستلزم سياست مدنى و سبب انتظام امور و موجب اندفاع اعداى دين باشد، و لذا بعد از آن فرموده: وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ: و نازل فرموديم آهن را به حضرت آدم عليه السّلام. از ابن عباس روايت است:

چون آدم عليه السّلام از بهشت به دنيا آمد، سه وصله آهن با او بود: انبر، پتك، سندان. نزد بعضى پنج چيز بود: سندان، انبر، پتك، كارد بزرگ، سوزن.

ابن عمر روايت نموده از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه‌

جلد 13 - صفحه 46

خداى تعالى چهار چيز با بركت از آسمان فرستاد: آب، آتش، نمك، آهن.

نزد بعضى‌ «أَنْزَلْنا» به معنى خلقنا، يعنى آفريديم آهن را؛ يا مهيا ساختيم آهن را براى شما، فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ: در آهن است كارزار و سخت، چه آلتها كه در كارزار بكار آيد از او، خواه براى دفع دشمن مانند شمشير و نيزه و تير و خنجر و غيره، خواه براى حفظ نفس مانند زره، خود و جوشن و غير آن.

در احاديث اهل بيت آمده كه مراد به آن، ذو الفقار است كه توسط حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از آسمان نازل گشت و حضرت آن را به حضرت امير المؤمنين داد تا با دشمنان خدا قتال نمايد.

و به روايتى از جمله هدايائى بود كه بلقيس نزد حضرت سليمان عليه السّلام فرستاده بود، و آن به دست منبه بن الحجاج افتاد و در روز بدر حضرت امير المؤمنين عليه السّلام او را بكشت و آن را برگرفت.

وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ‌: و در آهن است منفعتها براى مردمان، چه قوام صناعات و حرفه‌ها به آهن باشد، و هيچ حرفه نيست كه آن در آن دخالت نداشته باشد؛ و اگر آهن نبود، هر آينه جميع مصالح عالم مختل بود. و معظم نفع او آنست كه كفار از ترس شمشير مسلمانان هراسان باشند و مسلمانان در اكثر بلاد از ايشان ايمن هستند. حاصل آيه آنكه: از الطاف سبحانى اينكه، ارسال رسل و انزال كتب فرمود تا حق از باطل متميز گردد، و ترازو فرستاد تا معاملات وزن بر نهج عدل فيصل يابد، و آهن را نازل فرمود تا از دشمنان دين منزجر و نفع كل مؤمنان در آن باشد.

وَ لِيَعْلَمَ اللَّهُ‌: و تا بداند خداى تعالى، مَنْ يَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ‌: آن كس را كه نصرت مى‌دهد دين او را، و يارى مى‌كند پيغمبران او را به استعمال اسلحه در جهاد، تا علم الهى تعلق يابد به حصول معلوم، و ظاهر گردد وجود مؤمنانى كه نصرت پيغمبر نمايند. بِالْغَيْبِ‌: «حال از ضمير مستكن در ينصره» يعنى تا علم خدا تعلق يابد به وجود كسانى كه يارى او و رسولان او مى‌نمايند در حالت غايب بودن پيغمبران، يعنى در وقتى كه پيغمبران حاضر نباشند ايشان نصرت‌

جلد 13 - صفحه 47

دين كنند و در يارى دين خدا و پيغمبران كوشش نمايند، برخلاف منافقان كه در حضور پيغمبر مددكارى كنند و در غياب، نصرت ننمايند، بلكه كارشكنى كنند. إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ: بدرستى كه خداى تعالى تواناست بر هلاك كردن دشمنان، غالب است بر همه به حكم و فرمان، و احتياج به نصرت هيچ ناصرى ندارد، و امر او به جهاد براى آنست كه تا نفع بندگان و مستوجب ثواب ابدى شوند در امتثال اوامر سبحانى.

(آية 26)

سابِقُوا إِلى‌ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها كَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ ذلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ «21» ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلاَّ فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ «22» لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى‌ ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ «23» الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَ يَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَ مَنْ يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ «24» لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْمِيزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ «25»

ترجمه‌

57/ 25- 21

پيشى بگيريد بر يكديگر بسوى آمرزشى از پروردگارتان و بهشتى كه وسعت آن مانند وسعت آسمان و زمين است آماده شده براى آنانكه ايمان آوردند بخدا و پيمبرانش اينست فضل خدا عطا ميكند آنرا بهر كه بخواهد و خداوند صاحب تفضّل بزرگ است‌

نمى‌رسد هيچ مصيبتى در زمين و نه در نفوس شما مگر آنكه در كتابى است پيش از آنكه بيافرينيم آنها را همانا اين بر خدا آسان است‌

تا غمگين نشويد بر آنچه فوت شد از شما و شاد نشويد بآنچه داد شما را و خدا دوست ندارد هيچ متكبّر فخر كننده را

آنانكه بخل ميكنند و امر ميكنند مردم را به بخل و هر كه رو گردان شود پس همانا خدا او است بى‌نياز ستوده‌

بتحقيق فرستاديم پيغمبران خود را با دلائل روشن و فرستاديم با ايشان كتاب و ميزان را تا قيام نمايند مردم بعدل و نازل نموديم آهن را كه در آن عذابى سخت است و منفعتها براى مردم و تا معلوم كند خدا كسى را كه يارى ميكند او و پيغمبرانش را با آنكه غائبند همانا خدا نيرومند توانا است.

تفسير

خداوند متعال بعد از مذمّت از اقبال بدنيا ترغيب فرموده اقبال بآخرت را باين تقريب كه سبقت گيريد بر يكديگر بجانب آمرزش خدا و تحصيل رضاى او چون بنده هر قدر مراقب رفتار خود باشد باز خالى از قصور و تقصير نيست و بشتابيد بسوى بهشتى كه وسعت و فراخى آن مانند وسعت و گنجايش آسمان و زمين است و اينك در باطن اين عالم موجود ميباشد و معدّ و مهيّا و آماده براى اهل‌

جلد 5 صفحه 150

ايمان بخدا و پيمبران و اوصياء ايشان است يا بهشتى كه پهناى آن مانند پهناى آسمان و زمين است وقتى آن دو مبسوط شوند و در ازاى آنرا جز خدا كسى نداند و فعلا مهيّا و آماده شده براى اهل ايمان در آسمان هفتم و بعدا فانى و دو مرتبه موجود ميشود بخواست خداوند چنانچه مفسّرين فرموده‌اند و در هر حال بهشت جاويد با اين عرض و طول در مقابل اعمال ناچيز بندگان نيست بلكه بتفضّل و عنايت الهى است و آنان بآن اعمال هم بلطف او و بيان احكام و توفيق طاعت موفق شدند پس همه بتفضّل الهى است كه بهر كس خواسته فرموده و او صاحب فضل بى‌نهايت است قمى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه كمترين اهل بهشت از حيث منزل كسى است كه منزلى دارد كه اگر تمام جن و انس بر او وارد شوند وسعت دارد از جهت خوردنى و آشاميدنى چنانچه در سوره حج گذشت و هر مصيبت و بلائى كه مردم بآن مبتلا شوند خواه مالى و زمينى باشد از قبيل خشكى و قحطى و آفت زدگى و خواه جانى و بدنى مانند مرض و عيب و نقص و ماتم‌زدگى و غيرها در لوح محفوظ و كتاب مرقوم الهى ثبت شده و مقدّر بتقدير او است قبل از آنكه خداوند نفوس بندگانرا ايجاد فرمايد و اين ثبت و تقدير با زيادى آن براى خدا آسان است و نتيجه آن آنست كه بندگان وقتى بدانند هر چه هست از نعمت و نقمت و بلا و محنت و مرض و عافيت بتقدير الهى است محزون نميشوند بآنچه از دستشان رفته و خوشحال نميشوند بآنچه بدستشان رسيده يا خدا بآنها داده چون أتاكم بقصر بمعناى اتيان نه اعطاء نيز قرائت شده و آن مناسب‌تر است براى معادل شدن با فاتكم كه در جمله سابقه ذكر شده است و بر حسب روايات ائمه اطهار اين خلق كه عدم حزن از بلا و عدم سر و راز عطا باشد از لوازم زهد در دنيا است كه عقلا و شرعا ممدوح است و عكس آن كه جزع در مصائب و سرور مفرط از مواهب و مناصب و مال و جاه دنيوى است بسيار مذموم است و لازمه آن تكبر و افتخار نمودن بر غير است باين عناوين و خداوند هيچ متكبّر و مفاخرى را دوست ندارد و از لوازم محبّت مفرط بمال و جاه دنيوى بخل نمودن از انفاق آن دو است در راه خدا و امر نمودن مردم را قولا و عملا ببخل و آن از بدترين رذائل اخلاقى است كه شخص بسبب آن از رحمت خدا دور

جلد 5 صفحه 151

و منفور خلق حتّى اهل و عيال ميشود و كسى كه باين دستورات پشت كند و عمل ننمايد بخودش ستم نموده خدا بى‌نياز از اعمال بندگان و اخلاق آنها است چون غنىّ بالذّات و حميد و محمود و ستوده و پسنديده در تمام صفات و افعال است و بنابر اين قول خداوند الّذين يبخلون و يأمرون الناس بالبخل محتمل است بدل از كلّ مختال فخور باشد و محتمل است مبتدا باشد كه خبر آن حذف شده براى دلالت كلام بعد بر آن و خداوند براى لطفيكه به بندگان دارد پيغمبران را با معجزات ظاهره فرستاده و نازل فرموده با ايشان كتاب سماوى و قانون عدل الهى را كه مستفاد از كتاب است بوسيله امام چنانچه قمى ره نقل فرموده كه ميزان امام است و بعضى گفته‌اند خداوند از آسمان ترازو براى انبيا فرستاده كه بآن وزن شود اشياء و در جوامع آنرا نسبت بحضرت نوح نقل نموده كه جبرئيل براى او ترازو آورد و گفت قومت را امر نما بآن وزن نمايند و نيز خداوند نازل فرموده فيض وجود را از عالم بالا بمراتب ادنى كه از آن جمله آهن است كه آلات حرب از آن ساخته ميشود و منافع وجود آن در دنيا بسيار است و كمتر صنعتى است كه آهن در آن بكار نرود در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه خداوند عز و جل نازل نموده است چهار بركت را از آسمان بزمين و آن آهن است و آتش و آب و نمك و ظاهرا مراد از آسمان جهت اعلى است و در بعضى از روايات ذكر شده كه ذو الفقار امير المؤمنين آهنى است كه خداوند آنرا از آسمان نازل فرمود براى پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و او آنرا بآن حضرت داد كه با دشمنان خدا جنگ كند و در هر حال نزول و ايجاد آهن براى آن بود كه مردم از آن منتفع شوند و براى آنكه مجاهدين در راه خدا و نصرت انبياء عليهم السّلام از غير آنها ممتاز گردند در خارج و باين صفت مشهود حضرت احديّت شوند و معلوم گردد كه چه كس مؤمن بغيب است كه خداى ناديده و پيغمبران را در حال حضور و غيابشان يكسان نصرت مينمايد و آلات آهنين را در قتل اعداء آنان بكار ميبرد و پوشيده نماند كه خدا توانا و نيرومند و قوى و غالب و قاهر است و احتياج بنصرت بندگان ندارد و براى آنكه مردم بكمال لايق خودشان برسند و بعزت دنيا و ثواب آخرت نائل شوند آنانرا دعوت بايمان و جهاد با كفار

جلد 5 صفحه 152

ميفرمايد.

لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَيِّنات‌ِ وَ أَنزَلنا مَعَهُم‌ُ الكِتاب‌َ وَ المِيزان‌َ لِيَقُوم‌َ النّاس‌ُ بِالقِسطِ وَ أَنزَلنَا الحَدِيدَ فِيه‌ِ بَأس‌ٌ شَدِيدٌ وَ مَنافِع‌ُ لِلنّاس‌ِ وَ لِيَعلَم‌َ اللّه‌ُ مَن‌ يَنصُرُه‌ُ وَ رُسُلَه‌ُ بِالغَيب‌ِ إِن‌َّ اللّه‌َ قَوِي‌ٌّ عَزِيزٌ «25»

‌هر‌ آينه‌ بتحقيق‌ ‌ما فرستاديم‌ رسولان‌ ‌خود‌ ‌را‌ ‌با‌ معجزات‌ و ادلّه واضحه‌ و نازل‌ كرديم‌ ‌با‌ ‌آنها‌ كتاب‌ و ميزان‌ حق‌ و باطل‌ ‌را‌ ‌تا‌ اينكه‌ مردم‌ قيام‌ كنند بعدل‌ و داد و نازل‌ كرديم‌ آهن‌ ‌را‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌او‌ بأس‌ شديد ‌است‌ و منفعت‌هاي‌ زيادي‌ و ‌براي‌ اينكه‌

جلد 16 - صفحه 440

معلوم‌ گردد كيست‌ ‌خدا‌ ‌را‌ ياري‌ ميكند و ‌رسول‌ ‌او‌ ‌را‌ ‌به‌ غيب‌ محقّقا خداوند قوي‌ّ و عزيز ‌است‌.

لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَيِّنات‌ِ فرق‌ ‌بين‌ ‌رسول‌ و نبي‌ بمعني‌ خاص‌ّ و عام‌ ‌که‌ ‌هر‌ رسولي‌ نبي‌ّ ‌هم‌ هست‌ و ‌لا‌ عكس‌ انبيايي‌ ‌که‌ مقام‌ رسالت‌ و تبليغ‌ و دعوت‌ نداشتند لازم‌ نيست‌ معجزه‌ داشته‌ باشند ‌ يا ‌ كتاب‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ نازل‌ شود اما ‌آنها‌ ‌که‌ مأمور ‌به‌ دعوت‌ و تبليغ‌ شدند البته‌ بايد ‌با‌ مدرك‌ و دليل‌ باشند و خداوند بدست‌ ‌آنها‌ معجزه‌ دهد ‌که‌ نشاني‌ ‌باشد‌ ‌که‌ ‌از‌ جانب‌ ‌او‌ آمده‌اند.

وَ أَنزَلنا مَعَهُم‌ُ الكِتاب‌َ ‌که‌ ‌در‌ ‌او‌ دستورات‌ الهي‌ داده‌ ‌شده‌ مثل‌ صحف‌ آدم‌ و شيث‌ و نوح‌ و ابراهيم‌ و تورات‌ موسي‌ و زبور داود و انجيل‌ عيسي‌ و قرآن‌ محمّد (ص‌).

وَ المِيزان‌َ ‌که‌ راه‌ حق‌ّ و باطل‌ ‌را‌ نشان‌ دهد و مبشّر و منذر باشند وعد و وعيد دهند سعادت‌ و شقاوت‌ نجات‌ و هلاكت‌ اوامر و نواهي‌ صلاح‌ و فساد ‌را‌ بيان‌ كنند و نشان‌ دهند.

لِيَقُوم‌َ النّاس‌ُ بِالقِسطِ لام‌ غرض‌ ‌است‌ نه‌ لام‌ عاقبت‌ ‌يعني‌ غرض‌ ‌از‌ ارسال‌ رسل‌ و انزال‌ كتب‌ و بيان‌ موازين‌ اينست‌ ‌که‌ ناس‌ قيام‌ ‌به‌ قسط و عدل‌ كنند نه‌ افراط و غلوّ و نه‌ تفريط و كوتاهي‌ كنند نه‌ منكر وجود حق‌ّ شوند و نه‌ ‌بر‌ ‌او‌ شريك‌ بگيرند، انبياء ‌را‌ ساحر و كذاب‌ و مفتري‌ بدانند و نه‌ مقام‌ خدايي‌ و الوهيّت‌ و پسران‌ ‌خدا‌ ‌به‌ ‌آنها‌ دهند، نه‌ چيزي‌ ‌در‌ دين‌ زياد كنند و بدعت‌ بگذارند و نه‌ چيزي‌ ‌از‌ دين‌ ‌را‌ كم‌ كنند و منكر شوند، نه‌ حق‌ّ كسي‌ ‌را‌ ‌از‌ ‌بين‌ ببرند نه‌ حق‌ّ ‌خود‌ ‌را‌ تضييع‌ كنند، نه‌ اسراف‌ كنند و نه‌ تبذير، نه‌ شبهات‌ سوفسطايي‌ و وساوس‌ شيطاني‌، نه‌ جهل‌ و ناداني‌، نه‌ غرق‌ دنيا شوند نه‌ ترك‌ دنيا و رهبانيّت‌ اختيار كنند، نه‌ كبر و نخوت‌ بورزند و نه‌ زير بار ذلّت‌ و خفّت‌ روند و بالجمله‌ ‌در‌ كليّه امور صراط مستقيم‌ ‌را‌ رها نكنند و ‌در‌ سبل‌ شيطاني‌ قدم‌ ننهند.

وَ أَنزَلنَا الحَدِيدَ فِيه‌ِ بَأس‌ٌ شَدِيدٌ وَ مَنافِع‌ُ لِلنّاس‌ِ انزال‌ حديد بمعني‌ جعل‌ و ايجاد ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌او‌ باس‌ شديد ‌است‌ ‌که‌ اسلحه حرب‌ ‌باشد‌ مثل‌ شمشير و زره‌

جلد 16 - صفحه 441

و كلاه‌ ‌خود‌ ‌که‌ دفع‌ دشمن‌ كند و حفظ نفس‌ و منافع‌ چه‌ اندازه‌ ‌در‌ امور زندگاني‌ استفاده‌ دارد بالاخص‌ّ ‌در‌ زمان‌ حاضر ‌که‌ تمام‌ عمارات‌ ‌با‌ آهن‌ ساخته‌ ميشود و تمام‌ كارخانه‌ها و مكينه‌ها و مراكب‌ مثل‌ ماشين‌، طيّاره‌ و مراكب‌ سواري‌ و ‌غير‌ اينها ‌که‌ ‌با‌ آهن‌ ساخته‌ ميشود و ‌در‌ اخبار دارد ‌که‌ مراد ذو الفقار ‌است‌ ‌که‌ جبرئيل‌ ‌براي‌ پيغمبر آورد و بدست‌ ‌علي‌ داده‌ شد ‌که‌ ‌در‌ ‌او‌ بأس‌ شديد ‌بود‌ دفع‌ كفّار و مشركين‌ ‌از‌ پيكر اسلام‌ ‌که‌ يك‌ ضربتش‌ افضل‌ ‌از‌ عبادت‌ ثقلين‌ ‌است‌ ‌که‌ حضرت‌ ‌رسول‌ بفرمايد:

(ضربة علي‌ّ يوم الخندق‌ افضل‌ ‌من‌ عبادة الثّقلين‌)

و بفرمايد ‌در‌ مبارزه‌ ‌با‌ عمرو

(برز الاسلام‌ كله‌ ‌الي‌ الكفر كلّه‌)

و ‌از‌ ميراث‌ امامت‌ و ودايع‌ امامت‌ شد و بدست‌ مبارك‌ حضرت‌ بقيّة اللّه‌ ‌است‌ زمين‌ پر ‌از‌ عدل‌ ميشود ‌پس‌ ‌از‌ آنكه‌ پر ‌از‌ ظلم‌ و جور ‌شده‌ ‌باشد‌.

اقول‌ مكرّر اشاره‌ ‌شده‌ ‌که‌ اخبار بيان‌ مصداق‌ اتم‌ّ ميكند منافي‌ ‌با‌ عموم‌ آيات‌ ندارد.

وَ لِيَعلَم‌َ اللّه‌ُ مَن‌ يَنصُرُه‌ُ وَ رُسُلَه‌ُ بِالغَيب‌ِ و ديگر غرض‌ ‌از‌ ارسال‌ رسل‌ و انزال‌ كتب‌ و ميزان‌ عدل‌ اينست‌ ‌که‌ خوب‌ و بد ناس‌ مؤمن‌ و كافر ‌از‌ ‌هم‌ تميز پيدا كنند كساني‌ ‌که‌ نصرت‌ دين‌ ‌خدا‌ و نصرت‌ انبياء الهي‌ ميكنند ‌با‌ آنهايي‌ ‌که‌ مخرّب‌ دين‌ و معاند انبياء و اولياء هستند معلوم‌ گردد و مراد وَ لِيَعلَم‌َ اللّه‌ُ ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ ‌بر‌ ‌خدا‌ مجهول‌ بوده‌ و معلوم‌ گردد زيرا علم‌ ‌او‌ ذاتيست‌ بلكه‌ ‌خدا‌ معلوم‌ فرمايد ‌که‌ ‌بر‌ اهل‌ عالم‌ معلوم‌ شود ‌که‌ كيست‌ دين‌ الهي‌ و رسل‌ ‌او‌ ‌را‌ نصرت‌ ميكند ‌که‌ نصرت‌ ‌خدا‌ نصرت‌ دين‌ ‌خدا‌ ‌است‌ ‌که‌ ميفرمايد: إِن‌ تَنصُرُوا اللّه‌َ يَنصُركُم‌ وَ يُثَبِّت‌ أَقدامَكُم‌ محمّد آيه 8 و نصرت‌ ‌رسول‌ اطاعت‌ ‌او‌ و دفع‌ دشمنان‌ ‌او‌ ‌است‌ و مراد بالغيب‌ غيب‌ مقابل‌ شهود ‌است‌ امور بعضي‌ ‌به‌ مشاهده‌ معلوم‌ ميشود ‌که‌ ‌به‌ چشم‌ ببيند و بگوش‌ بشنود و بشامّه‌ و ذائقة و لامسه‌ درك‌ كند و بعضي‌ ‌به‌ دليل‌ و برهان‌ عقلي‌ درك‌ ميشود ‌آن‌ ‌را‌ غيب‌ ميگويند ‌که‌ عقل‌ درك‌ كند ‌که‌ ‌در‌ باطن‌ انسان‌ ‌است‌.

إِن‌َّ اللّه‌َ قَوِي‌ٌّ عَزِيزٌ تفسيرش‌ واضح‌ ‌است‌.

]

(آیه 25)- هدف اصلی بعث انبیاء! از آنجا که سبقت به سوی رحمت و مغفرت و بهشت پروردگار که در آیات قبل به آن اشاره شده بود نیاز به رهبری «رهبران الهی» دارد در این آیه که از پرمحتواترین آیات قرآن است به این معنی اشاره کرده، و هدف ارسال انبیاء و برنامه آنها را دقیقا بیان می‌کند، می‌فرماید: «ما رسولان خود را با دلائل روشن فرستادیم» (لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ).

«و با آنها کتاب (آسمانی) و میزان (شناسایی حق از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم» (وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمِیزانَ).

«تا مردم قیام به عدالت کنند» (لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ).

به این ترتیب پیامبران با سه وسیله مجهز بودند: دلائل روشن، کتب آسمانی، و معیار سنجش حق از باطل و خوب از بد، و مانعی ندارد که فی المثل قرآن مجید هم «بینه» (معجزه) باشد، و هم کتاب آسمانی، و هم بیان کننده احکام و قوانین، یعنی سه بعد در یک محتوا.

و به هر حال هدف از اعزام این مردان بزرگ با این تجهیزات کامل همان اجرای «قسط و عدل» است و این یکی از اهداف متعدد ارسال پیامبران است.

ولی از آنجا که در یک جامعه انسانی هر قدر سطح اخلاق و اعتقاد و تقوا بالا باشد باز افرادی پیدا می‌شوند که سر به طغیان و گردنکشی بر می‌دارند و مانع اجرای قسط و عدل خواهند بود. لذا در ادامه آیه می‌فرماید: «و آهن را نازل کردیم که در آن نیروی شدید و منافعی برای مردم است»! (وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ).

آری! تجهیزات سه گانه انبیاء الهی برای اجرای عدالت وقتی می‌تواند به هدف نهائی برسد که از ضمانت اجرائی آهن و «بأس شدید» آن برخوردار باشد.

امیر مؤمنان علی علیه السّلام در تفسیر جمله «وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ» فرمود: «منظور از نازل کردن آهن خلقت آن است».

سپس به یکی دیگر از اهداف ارسال انبیا و نزول کتب آسمانی و همچنین

ج5، ص110

آفرینش وسائلی همچون آهن اشاره کرده، می‌فرماید: هدف این است «تا خداوند بداند چه کسی او و رسولانش را یاری می‌کند بی‌آنکه او را ببینند» (وَ لِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَیْبِ).

منظور از علم خداوند در اینجا تحقیق عینی علم اوست، یعنی تا آشکار شود چه کسانی به یاری خدا و مکتب او به پا می‌خیزند و قیام به قسط می‌کنند و چه کسانی از این وظیفه بزرگ سرباز می‌زنند در حقیقت مفهوم این آیه شبیه همان است که در آیه 179 سوره آل عمران آمده.

«ممکن نبود خداوند مؤمنان را به همان صورت که شما هستید واگذارد مگر این که ناپاک را از پاک جدا کند»! به این ترتیب مسأله آزمون و امتحان انسانها، و جدا سازی صفوف و تصفیه، یکی دیگر از اهداف بزرگ این برنامه بوده است.

تعبیر به «یاری خداوند» مسلما به معنی یاری دین و آئین و نمایندگان او و بسط آئین حق و قسط و عدل است، و گر نه خداوند نیازی به یاری کسی ندارد، و همگان به او نیازمندند.

لذا برای اثبات همین معنی آیه را با این جمله پایان می‌دهد که: «خداوند قوی و شکست ناپذیر است» (إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ).

برای او ممکن است با یک اشاره همه جهان را زیر و رو کند و تمامی دشمنان را نابود و اولیائش را پیروز گرداند، ولی هدف اصلی که ترتیب و تکامل انسانهاست از این طریق حاصل نمی‌گردد، لذا آنها را دعوت به یاری آئین حق کرده است.